عید غدیر ، یک عید اصیل اسلامى است. چرا که روز هجدهم ذى الحجه را مسلمانان در سه قرن اول، به این عنوان جشن مىگرفتهاند. گفتار مقریزى که مىگوید: «اولین بارى که این عید در اسلام معروف شد، در زمان فرمانروایى معزلدوله على بنبویه ، در عراق بود، وى آن را به سال سیصد و پنجاه و دو هجرى، بوجود آورد و از آن پس، شیعیان این روز را عید قرار دادند، غیر صحیح و قابل قبول نیست. زیرا مسعودى گفته است: «فرزندان و شیعیان على رضى الله عنه، این روز را گرامى مىداشتند.» و این در حالى است که مسعودى شش سال قبل از تاریخى که مقریزى مىگوید، یعنى به سال سیصد و چهل و شش هجرى، فوت کرده است.
شاید برخى گمان کنند که عید غدیر تنها اختصاص به شیعیان دارد و در کلمات پیامبر اکرم، صلىاللهعلیه وآله ، اشارهاى به لزوم بزرگداشت آن نشده است. اما باید گفت که عید غدیر نیز چون عید فطر و قربان از اعیاد اسلامى، بلکه از بزرگترین اعیاد است، و نخستین کسى هم که این روز را به عنوان عید اسلامى معرفى کرد، خود پیامبر اسلام، صلىاللهعلیه وآله، بود. آنچه در پى خواهد آمد تحقیقى است در زمینه سابقه تاریخى عید غدیر که امیدواریم مورد استفاده خوانندگان عزیز واقع شود.
پیامبر اکرم پس از آنکه علىبنابیطالب را در روز غدیر به جانشینى خود تعیین کرد، در همان روز این عید را اعلام نمود و مراسم آن را بپا داشت، و در خیمهاش نشست و با کمال خوشحالى و سرور از تبریک گویندگان استقبال کرد و به آنها مىفرمود: به من تبریک بگویید... به من تبریک بگویید، زیرا خداوند مرا به نبوت و اهل بیتم را به امامت اختصاص داده است. ما در تاریخ پیامبر، شادیهاى او روزى را نمىیابیم که پیامبر گفته باشد: به من تبریک بگویید، حتى روز ازدواجش و روز هجرتش از مکه به مدینه و رهایى از چنگال مشرکان، و روز فتح مکه و پیروزى مسلمانان نفرمود به من تبریک بگویید، ولى روز غدیر مکرر مىفرمود: به من تبریک بگویید، چرا؟ به خاطر آنکه پیامبر عظمت این روز را بخوبى درک مىکرد و از شرافت این خاطره و برترى داشتن این عید بر سایر اعیاد آگاه بود.
بر همین اساس پیامبر فرمود: روز عید غدیر خم بهترین اعیاد امت من است، و آن روزى است که خداوند تعالى به من فرمان داده با منصوب کردن على بن ابیطالب به عنوان رهبرى که امتم پس از من به وسیله او هدایتیابند; آن روز را یاد کنیم. آن روزى است که خدا دین را در آن روز کامل و نعمت را تمام گردانید و اسلام را به عنوان یک دین براى مردم پسندید. پیامبر در این حدیث، اولا: روز غدیر را یک عید اسلامى جاوید در ردیف سایر اعیاد اسلامى اعلام کرده; ثانیا: عید غدیر را مطلقا برتر از اعیاد اسلامى شمرده است. پس از رحلت پیامبر، خود امیرالمؤمنین نیز روز غدیر را به عنوان یک عید اسلامى تلقى کرد و در سالى که روز غدیر با جمعه مصادف بود خطبهاى ایراد نمود و در ضمن آن فرمود:
خداوند بزرگ در این روز بزرگ در این روز براى شما گروه مؤمنان دو عید بزرگ که قوام هریک به دیگرى است جمع کرده تا احسانش را نزد شما کامل گرداند و شما را بر راه هدایت آگاه و مطلع کند... از این رو جمعه را مرکز تجمع براى پاکسازى گذشتهها قرار داده است... بنابراین هیچ توحیدى را جز بر اساس اعتراف به رسالت پیامبر نمىپذیرد، و هیچ آیینى را جز توام با ولایت کسى که به ولایت او فرمان داده قبول نمىکند، و اسباب اطاعت او جز با تمسک به ریسمان او و ریسمان اهل ولایت او منظم نمىگردد، لذا در روز غدیر آنچه را که بیانگر ارادهاش در مورد برگزیدگانش بود بر پیامبرش نازل فرمود، و او را به تبلیغ آن و ترک همنشینى با منحرفان و منافقان و بىاعتنایى به آنان مامور ساخت و ضامن نگهدارى او از شر آنان شد.
آنگاه حضرت امیر، علیهالسلام، مردم را به اجراى مراسم عید دعوت نمود و فرمود: خدا شما را رحمت کند، پس از پایان یافتن اجتماعتان، به سوى توسعه بر زن و فرزند، و نیکى با برادران و شکر نعمتهاى الهى بازگردید، و همه با هم مجتمع باشید تا خدا یگانگى شما را حفظ کند و با یکدیگر نیکى کنید تا خدا الفت و دوستى و صداقتشما را نگهدارد، و به یکدیگر هدیه دهید. همانگونه که خدا پاداش شما را در این روز، چند برابر اعیاد گذشته یا اعیاد آینده - جز در موارد مثل آن - قرار داده است. نیکى در این روز (یعنى: روز عید غدیر) ثروت را زیاد و عمر را افزون مىکند، و مهربانى به یکدیگر باعث رحمت و عطوفتخداوند است. با سعى و کوشش خویش و در حد توانایى خود، از آنچه خدا به شما بخشیده، براى برادران و زن و فرزندانتان آماده کنید و شادى را در میان خود آشکار سازید و با گشادهرویى با یکدیگر برخورد کنید.
بعد از على، علیهالسلام، امام حسن و امام حسین ، علیهماالسلام، نیز روز غدیر را زنده نگاه مىداشتند و هر سال، آن روز را به عنوان عید تلقى مىکردند و با کمال مسرت و شادى، براى قبول تهنیت و تبریک شاد باش جلوس مىنمودند، و به وسیله نماز و روزه و دعا به خدا تقرب مىجستند، و در نیکویى و احسان و اطعام تاکید مىنمودند، تا تشکر نعمتخدا را در چنین روزى که امیرالمؤمنین، علیهالسلام، به خلافت و امامت منصوب شده به جاى آورده باشند. آنها در این روز صله رحم مىکردند، و خانواده خویش را در وسعت ارزاق قرار مىدادند و به ملاقات برادران مىرفتند و شیعیان خود را نیز به تمام این کارها دعوت مىنمودند.
بعد از على، علیهالسلام، امام حسن و امام حسین ، علیهماالسلام، نیز روز غدیر را زنده نگاه مىداشتند و هر سال، آن روز را به عنوان عید تلقى مىکردند و با کمال مسرت و شادى، براى قبول تهنیت و تبریک شاد باش جلوس مىنمودند، و به وسیله نماز و روزه و دعا به خدا تقرب مىجستند، و در نیکویى و احسان و اطعام تاکید مىنمودند، تا تشکر نعمتخدا را در چنین روزى که امیرالمؤمنین، علیهالسلام، به خلافت و امامت منصوب شده به جاى آورده باشند. آنها در این روز صله رحم مىکردند، و خانواده خویش را در وسعت ارزاق قرار مىدادند و به ملاقات برادران مىرفتند و شیعیان خود را نیز به تمام این کارها دعوت مىنمودند.
در روایات نیز به فضیلت و اهمیت عید غدیر پرداخته شده است از جمله:
1. ابوالحسن لیثى مىگوید: امام جعفر صادق، علیهالسلام، به بعضى از دوستان و شیعیانش که در حضور او بودند فرمود: آیا مىدانید روزى که خدا اسلام را در آن روز براى ما و شیعیانمان عید غدیر قرار داده چه روزى است؟ عرض کردند: خدا و رسول و فرزند پیامبر داناترند، آیا روز عید فطر است؟ امام فرمود: نه!
گفتند: آیا روز عید قربان است؟ امام فرمود: نه! البته این دو روز، بزرگ و با شرافت هستند اما روز منار دین بزرگتر است، و آن روز هیجدهم ذى الحجه است که پیامبر خدا، صلىاللهعلیهوآله، هنگامى که از حجة الوداع بازگشت و به غدیر خم رسید...».
2. فرات بن احنف مىگوید: از امام جعفر صادق، علیهالسلام، پرسیدم: فدایتشوم، آیا مسلمانان عیدى بالاتر از عید فطر و عید قربان و روز جمعه و روز عرفه دارند؟ امام فرمود: آرى! بالاترین و بزرگترین و شریف ترین اعیاد روزى است که خدا دین را در آن روز کامل گردانید، و این آیه را بر پیامبرش محمد، صلىاللهعلیهوآله، نازل فرمود:« الیوم اکملت لکم دینکم و اتممت علیکم نعمتى و رضیت لکم الاسلام دینا». سؤال کردم: آن چه روزى است؟ فرمود: انبیاى بنى اسراییل وقتى وصیت و امامت را به نفر بعد از خودشان واگذار مىکردند، آن روز را عید قرار مىدادند، و این روز هم روزى است که پیامبر، صلىاللهعلیه، على، علیهالسلام، را رهبر مردم قرار داد، و در آن روز چیزهایى نازل شد، و دین کمال یافت و نعمتبر مؤمنان تمام گردید. عرض کردم: در این روز چه کارى شایسته است انجام دهیم؟ امام، علیهالسلام، فرمود: این روز، روز عبادت و نماز و روز شکر و سپاس خدا، و مسرت به خاطر ولایت ما بر شما از جانب خداست، من دوست دارم این روز را روزه بگیرید.
3. عبدالرحمن بن سالم از پدرش نقل مىکند که گفت: از امام صادق، علیهالسلام، پرسیدم: آیا مسلمانان غیر از روز جمعه و عید قربان و عید فطر، عید دیگرى دارند؟ فرمود: آرى عیدى بزرگتر! گفتم: فدایتشوم، کدام عید است؟ فرمود: روزى که پیامبر خدا امیرالمؤمنین را به خلافت نصب کرد و فرمود: هر کس که من مولاى او هستم على مولاى او است. پرسیدم: آن روز چه روزى است؟ فرمود: به روز چه کار دارى؟ سال همیشه در گردش است ولى آن روز، روز هجدهم ذىالحجه است. عرض کردم: چه کارى سزاوار است در آن روز انجام دهیم؟ فرمود: خدا را یاد کنید و به روزه و عبادت بپردازید و محمد و آل محمد، صلىاللهعلیه وآله، را یاد نمایید، زیرا پیامبر خدا به امیرالمؤمنین، علیهالسلام، وصیت کرد که مسلمانان این روز را عید بگیرند و انبیا چنین مىکردند; به اوصیا خود همین سفارش را مىنمودند و آن روز را عید مىگرفتند.
4- فرات بنابراهیم از دانشمندان قرن سوم، حدیثى را از امام صادق(ع) روایت مىکند که حضرت در آن از آباء طاهرینش - علیهم السلام - نقل مىکند: رسول اکرم(ص) فرمود: «یوم غدیر خم افضل اعیاد امتى...» (روز غدیر از بهترین اعیاد امت من است...) امام على(ع) در سالى که روز جمعه و روز غدیر با هم مصادف شده بود، براى مردم خطبه خواند و در آن فرمود: «ان الله عز و جل جمع لکم معشر المؤمنین فى هذا الیوم عیدین عظیمین کبیرین...» (خداى عزوجل در این روز، دو عید عظیم بزرگ را براى شما گروه مؤمنان جمع کرده است.)در این خطبه طولانى امام مردم را به انجام کارهایى که شایسته است در اعیاد انجام گردد و اظهار شادى و سرور در این گونه ایام - به طور تفصیل - امر مىکند. طالبین به این خطبه مراجعه کنند. فرات به سند خود از فرات بناحنف و او از امام صادق(ع) روایت مىکند که: به امام عرض کردم: فدایتشوم، آیا عیدى بهتر از عید فطر، و عید قربان، و روز جمعه، و روز عرفه براى مسلمین وجود دارد؟ حضرت به من فرمود: «نعم، افضلها و اعظمها و اشرفها عندالله منزلة، هو الیوم الذى اکمل الله فیه الدین، و انزل على نبیه محمد: الیوم اکملت لکم دینکم الخ...» (بلى، افضل و اعظم و اشرف اعیاد از نظر قدر و منزلت در نزد خدا، روزى است که در آن خدا دینش را کامل کرد و آیه شریفه: الیوم اکملت لکم دینکم... را بر پیامبرش نازل کرد.)
5- در کتاب شریف کافى آمده است: حسن بنراشد از امام صادق(ع) نقل مىکند که حضرت روز غدیر را عید خواند و در آخر کلام خود فرمود: «فان الانبیاء صلوات الله علیهم کانت تامر الاوصیاء بالیوم الذى کان یقام فیه الوصی ان یتخذ عیدا»(انبیاء الهى صلوات الله علیهم به جانشینان خود دستور مىدادند که روز انتخاب و برگزیدن وصى را جشن بگیرند) حسن مىگوید: عرض کردم: اگر کسى آن را روزه بگیرد چه وضعى دارد؟ حضرت فرمود: «صیام ستین شهرا» . مؤید این مطلب روایتى است که خطیب بغدادى از ابوهریره، با سندى که راویان آن همگى از ثقات مىباشند، نقل مىکند. در این روایت ابوهریره نقل مىکند: هر کس روز هجدهم ذىالحجه را روزه بگیرد، ثواب روزه شصت ماه برایش نوشته مىشود. و این روز، روز غدیر خم است. و در روایت دیگرى آمده است که: رسول اکرم(ص) به حضرت على(ع) سفارش کرد که مسلمین این روز را عید بگیرند.
در این باره به روایات ذیل مراجعه کنید: روایت مفضل بن عمر از امام صادق(ع)، روایت عمار بنحریز عبدى از امام صادق(ع) و روایت ابوالحسن لیثى از امام صادق(ع) و نیز روایت زیاد بنمحمد از آن حضرت(ع).«فیاض بنعمر محمد بنطوسى در سال دویست و پنجاه و نه، در حالى که بیش از نود سال از عمرش مىگذشت گفت: ابوالحسن على بنموسىالرضا - علیه السلام - را در روز غدیر خم دیدم که گروهى از خواصش، در حضور آن بزرگوار نشسته بودند. حضرت(ع) آنان را براى صرف افطار دعوت کرده بود و طعام و خیرات و عطایابى از قبیل پوشاک و حتى انگشتر و کفش به منازل آنان فرستاد و وضع آنان و حواشى خود را تغییر داد و در آن روز وسائلى را دیدم بکار گرفتند که سابقه نداشت. و در این حال حضرت(ع) فضایل این روز بزرگ را براى آنان ذکر مىکرد. الخ...»
6- در کتاب مختصر بصائر الدرجات ، به اسناد از محمد بنعلاء همدانى واسطى و یجبى بنجریح بغدادى آمده است که گفتند: «با هم، به قصد دیدار احمد بناسحاق قمى، از اصحاب امام حسن عسکرى(ع) (متوفاى 260) عازم شهر قم شدیم. هنگامى که رسیدیم، در منزل او را کوبیدیم، دخترکى عراقى در را باز کرد. حال احمد را از او پرسیدیم. گفت: مشغول برگزارى عید خود است، زیرا امروز عید است. گفتیم: سبحان الله، اعیاد شیعه چهارتاست: عید قربان، عید فطر، عید غدیر و روز جمعه الخ...»
علامه امینى در کتاب ارزشمند الغدیر، دهها روایت از دهها کتاب مورد وثوق اهل سنت دال بر عید بودن روز غدیر در قرون اول اسلام و اینکه این عید، شایع و معروف بود، جمعآورى و نقل کرده است... کافى استبه فصلى از این کتاب مراجعه شود که در آن تبریک و تهنیتشیخین (ابوبکر و عمر) به حضرت على(ع) را به مناسبت انتصاب او از طرف رسول خدا(ص) به ولایت، ذکر مىکند. غیر از منابعى که تهنیت صحابه را بدین مناسبت ذکر کردهاند و علاوه بر منابع بسیارى که بر عید بودن روز غدیر تصریح کردهاند، علامه امینى تبریک شیخین را از شصت منبع معتبر ذکر کرده است.
علامه امینى در کتاب الغدیر (ج1، ص267) مىنویسد بیرونى - که یکى از اهل تسنن است - روز غدیر را از روزهایى دانسته که: اهل اسلام آن را یکى از اعیاد شمردهاند .ابن طلحه شافعى در کتاب مطالب السئول (ص53) هنگامیکه از عید غدیر سخن مىگوید چنین تصریح مىکند: امیرالمؤمنین روز غدیر خم را در ضمن اشعارش یاد کرده است و از آنجا که پیامبر اکرم، صلىاللهعلیهوآله، در روز غدیر این مقام بلند را از میان همه مردم به على، علیهالسلام، داد، این روز به صورت یک عید بزرگ در آمد. آنگاه شافعى در صفحه56 اضافه مىکند که: لفظ «مولى» هر معنایى را در بر داشته باشد، از سوى پیامبر براى على قرار داده شده، و این خود مقامى والا و منزلتى عظیم است که پیامبر آن را به على، علیهالسلام، اختصاص داده استبدین جهت این روز، روز عید و روز سرور دوستان او است.
علامه امینى مىگوید: این بیان شافعى دلالت دارد بر اینکه تمامى مسلمین این روز را عید مىگیرند چه مسلمانانى که حضرت على را خلیفه بلافصل پیامبر مىدانند و چه مسلمانى که او را خلیفه چهارم به شمار مىآورند، و خلاصه باید گفت، امت اسلامى در شرق و غرب، همگى در این عید با یکدیگر توافق دارند مخصوصا با توجه به اینکه مصریان و اهل مغرب و عراق در قرون گذشته به این روز توجه داشته و آن را روز نماز و دعا و خطبه و سرودن اشعار مىدانستهاند.
منبع ها
|
مجله >فصلنامه موعود>شماره 13«غدیر» بزرگترین عید اسلامى ، نوشته:محمدابراهیم موحد ترجمه: محمدرضا انصارى ، مجله >ماهنامه کوثر>شماره 2، مقاله: عید |
نویسنده علیرضا در یکشنبه 92/7/7 |
نظر